Leven in een web van onrecht

“Our everyday living makes us complicit in sin as members of a common humanity, and such sin and injustice are too pervasive for us to extricate ourselves entirely from, in part because of the structural and intergenerational nature of sin and in part because of the tightly interwoven character of all aspects of human life. Economic, environmental, agricultural, technological, racial, class, national and international sin and injustice form a tight web within which we live and move and have our being, and in a powerful or affluent society, our lives effortlessly benefit in countless, unrecognized ways from some or all of these structures.”

Jennifer McBride, ‘Church for the World’, 141

Ons denken over zonde is vaak individualistisch. Zonde is ‘je doel missen’. Als je dat gedaan hebt, moet je het goed maken. Het belangrijkste is vergeving vragen aan God. Dan moet je in bepaalde gevallen je excuus aanbieden of iets concreets doen om het recht te zetten. En dan kunnen we weer met een schone lei beginnen.

Maar er is een andere dimensie aan zonde, in bovenstaand citaat van MacBride zo treffend omschreven als een ‘fijnmazig web van zonde en onrecht waarbinnen we leven, bewegen en ons bestaan hebben’.

Lijden en profiteren

Een goede vergelijking is luchtvervuiling. Niemand wil vervuilde lucht inademen. Maar het terugdringen van luchtvervuiling is ingewikkeld. Ons leven is zo ingericht dat we maar moeilijk zonder onze auto’s kunnen. En onze economie drijft op grote industrieën die enorm veel  luchtvervuiling veroorzaken. Van vrachtvervoer tot de staalindustrie. Kortom, we lijden allemaal (in verschillende gradaties) onder een systeem dat we als mensen zelf hebben opgebouwd, maar waar wij, zeker als rijke landen, ook veel voordeel van hebben. Zeggen dat je niets met luchtvervuiling te maken wilt hebben is niet mogelijk. Je moet nu een keer ademen.

Zo is het ook met zonde. Je kunt in je dagelijks leven de zonde mijden en het goede zoeken. Maar we zijn deel van een samenleving doortrokken van zondige systemen en mechanismen die onrecht en lijden veroorzaken. Een paar eenvoudige voorbeelden. Zoveel van wat je koopt zit verpakt in nodeloos verpakkingsmateriaal, vooral plastic. We weten wat dit doet met de aarde, zowel in het produceren als in het weggooien. Maar het is nauwelijks te doen om plastic te vermijden. Wie heeft er alleen al de tijd om voor alles een plasticloos alternatief te vinden? Onze maatschappij is ingericht voor snelle en efficiënte consumptie, daar ontkom je nooit helemaal aan.

Een soortgelijk probleem hebt je als je kleding koopt. Het is vaak moeilijk na te gaan of het ethisch verantwoord, zonder slavenarbeid of andere vormen van uitbuiting, is geproduceerd. Zelfs als je geld genoeg hebt om dure merken te kopen in plaats van goedkope meuk uit een graaibak in de supermarkt, is het systeem te ondoorzichtig om te weten of de naaister van je kleding eerlijk betaald krijgt. Tegelijkertijd profiteren we van het grote aanbod en de lage prijzen. Onze economie drijft op uitbuiting van zowel mensen als de natuur. We ontkomen er niet aan.

Onze economie drijft op uitbuiting van zowel mensen als de natuur. We ontkomen er niet aan.

Van alle tijden en plaatsen

Terecht noemt McBride het internationale aspect. Wat voor schade richten Nederlandse bedrijven en politieke bemoeienis aan in het buitenland? Als stemgerechtigde Nederlanders hebben we daar allemaal een zeker aandeel in. En we profiteren er ook van. Zelfs al weten we niet eens wat er allemaal in naam van ons volk gebeurd. Of waar onze pensioenfondsen in investeren.

Dat geldt net zo goed voor historische gebeurtenissen. De koloniale periode heeft ons land rijkdommen opgeleverd waar we generaties later nog van profiteren. Ook als je zelf een fel tegenstander bent van slavernij, kinderarbeid, racisme of landjepik, dan nog ontkom je niet aan de voordelen van wat eerdere generaties gedaan hebben.

Het verdrietige is dat we de zonde niet alleen doen, maar ook dat we als mensheid een web van kwaad weven dat de wereld en de generaties omspant. We kunnen ons er niet aan onttrekken. Het omvangt ons bestaan, ons denken en ons functioneren. En als welvarende Westerlingen, profiteren we er, zoals MacBride zegt, ‘ongemerkt en moeiteloos’ van.

Weerstand

Vaak is er weerstand om over deze kant van zonde na te denken. Het argument is dat het mensen ontmoedigt en opzadelt met schuldgevoel over dingen waar ze niets aan kunnen doen. Toch denk ik dat het belangrijk is om als christenen dit niet uit de weg te gaan.

In de eerste plaats uit solidariteit met mensen die het meeste lijden onder de zondige systemen die we als collectief gevormd hebben. Niet iedereen lijdt evenveel onder onrecht in de maatschappij. Sommigen profiteren zelfs voornamelijk. Als iemand die veel profijt heeft van hoe de wereldorde functioneert, zou het liefdeloos zijn om de problemen te negeren die dit veroorzaakt voor andere beelddragers van God. Als ik zonde versmal tot een individuele zaak, doe ik hen tekort.

Niet iedereen lijdt evenveel onder onrecht in de maatschappij. Sommigen profiteren zelfs voornamelijk.

Een andere reden om het probleem van zonde niet te versmallen tot een individuele kwestie, is dat daarmee ook de roeping van de kerk versmald wordt tot persoonlijke redding. Terwijl de kerk is opgeroepen om zout te zijn op de aarde. Wij kunnen dan wel niet het onrecht de wereld uitbannen, maar we kunnen wel overal waar we mensen in de grip zien van onrechtvaardige en zondige systemen, helpen om de draden van het web zichtbaar te maken en door te knippen.

Als we zonde versmallen, versmallen we daarmee ook onze nood en ook het reddende werk dat Christus heeft gedaan. Wij zijn niet alleen vergeven voor de gemene dingen die we gezegd hebben tegen onze gezinsleden of onze nalatigheid in ons geestelijk leven. Christus heeft ook de straf gedragen voor het antisemitisme dat onze geschiedenis doortrekt, de uitbuiting van armen, de onderdrukking van vrouwen, het racisme dat minderheden marginaliseert, het geweld tegen kinderen en ongeborenen, het machtsmisbruik in onze instituten en kerken en de hebzucht van de rijken. In Hem is vergeving, verzoening en vernieuwing mogelijk. En elke macht en elk systeem dat zich niet onderwerpt aan de heerschappij van Christus zal uiteindelijk geoordeeld en vernietigd worden.

Tijdgeest

Het breder denken over zonde houdt ons nederig. Beseffen dat zonde alle systemen aantast en alle menselijke filosofieën doortrekt, bewaart ons voor hoogmoed. Altijd zijn er weer nieuwe dingen die we eerder niet zagen. Manieren waarop we mensen tekort hebben gedaan omdat ons denken over hen gevormd was door de gangbare opvattingen in plaats van het Woord van God. Hoe meer je je eigen hart leert kennen, hoe meer je daarin vindt van de tijdgeest. En hoe meer je beseft dat genade nodig is, niet alleen voor het belijden van specifieke zonden, maar ook voor het vernieuwd worden in ons denken.

Hoe meer je je eigen hart leert kennen, hoe meer je daarin vindt van de tijdgeest. En hoe meer je beseft dat genade nodig is, niet alleen voor het belijden van specifieke zonden, maar ook voor het vernieuwd worden in ons denken.

Als zonde versmald wordt tot een lijstje verboden zaken, dan kunnen we snel vervallen in simplisme. We kunnen een lijn trekken tussen mensen die aan de goede en aan de verkeerde kant staan. Abortus is zo’n voorbeeld. Dat abortus ongeboren leven doodt, staat buiten kijf. Maar wie is de moordenaar? De dokter die het uitvoert? De moeder die naar de kliniek komt? De man/ vriend/pooier/ buitenechtelijke relatie die de vrouw misschien daartoe dwingt? De verkrachter die de ongewenste zwangerschap veroorzaakt heeft? De ouders die hun zwangere tienerdochter iets zouden aandoen als ze het zouden weten? De maatschappij die de vrouw geen weg biedt uit de armoede waar ze in leeft, zodat ze voelt dat ze geen keus heeft? De politici die abortus gelegaliseerd hebben? De mensen die op hen gestemd hebben? Abortus is geen op zichzelf staand kwaad. Het is de vrucht aan een boom die gevoed wordt door onder andere immoraliteit, misbruik, armoede, secularisatie en individualisme. We kunnen abortus niet veroordelen zonder de maatschappij en onszelf als deel van die maatschappij in het oordeel mee te nemen.

Wat deze wereld nodig heeft, ligt niet in het verleden, maar in de toekomst.

Als laatste, wanneer we ons meer bewust worden van de manieren waarop het kwaad al onze systemen, idealen, instituten en zelfs onze theologie beïnvloedt, dan helpt dat om onze blik vooruit te richten. Geen sentimentaliteit voor vergane christelijke glorie of een verlangen om terug te gaan naar een tijd waarin een ‘gewoon gezin’ de norm was, mensen naar de kerk gingen en het Westen het voor het zeggen had in de wereld. Wat deze wereld nodig heeft, ligt niet in het verleden, maar in de toekomst. De komst van de Here Jezus, die zegt ‘Ik maak alle dingen nieuw’. Hoe het zal gaan, weet ik niet. Maar dat de verlossing die we verwachten meer behelst dan alleen het heil van onze zielen, spreekt duidelijk uit de schrift. “Wij verwachten naar Zijn beloften en nieuwe hemel en een nieuwe aarde waarop gerechtigheid woont.” De smog van de zonde en het web van onrecht zal eindelijk zijn grip op de wereld verliezen. En vrede en recht zullen elkaar groeten met een kus.