Respectvol gebruik van foto’s en video’s in christelijk werk

Het is belangrijker dan ooit om je werk of organisatie goed en opvallend te presenteren en indringend beeldmateriaal is daarbij onmisbaar. Maar er zijn ethische vragen die gesteld moeten worden. Beelden die jij verspreidt, kunnen mensen ver buiten je doelgroep bereiken en onvoorziene effecten hebben.

Hoe gaan we binnen christelijk werk om met het gebruik van foto’s en video’s voor de achterban? Mensen die ons steunen willen graag wat zien. Bij voorkeur foto’s en video’s van de hulp die wordt gegeven en de dankbare reacties van de ontvangers. Of beeldmateriaal van verre oorden en onbereikte volken, die er zo exotisch mogelijk uitzien. En natuurlijk bewijs van resultaat, zoals kinderen die zwaaien met zojuist ontvangen kinderbijbels of groepen dopelingen tot hun middel in het water.

En dat is begrijpelijk. Mensen leven mee en willen zien hoe het werk gaat. Beeldmateriaal kan helpen om bepaalde situaties beter te begrijpen en kan betrokkenheid in stand houden. Het is een manier om verantwoording af te leggen van wat je als zendingswerker of organisatie hebt gedaan met het geld dat mensen gegeven hebben. En het kan nieuwe gevers over de streep trekken.

De privacy van een kind, ook van een kind ver weg, moet meegewogen worden

Maar dat beeldmateriaal kan ook verkeerd gebruikt worden, of onbedoeld negatieve gevolgen hebben. Hieronder een aantal zaken die het overwegen waard zijn voor ieder die betrokken is bij het promoten van zendings- en hulpverleningswerk.

Een eerlijk beeld

Is het beeld dat geschetst wordt van een land, gebied of volk eerlijk en gebalanceerd? Zouden de mensen daar zich kunnen vinden in jouw weergave van de situatie? We hebben vaak de neiging om de slechte kanten te laten zien, zodat mensen doordrongen raken van de noodzaak van ons werk. Zielige en enge foto’s maken meer indruk. Maar Afrika is meer dan honger. Het Midden-Oosten is meer dan Jihad. En Zuid-Azië is meer dan afgodendienst. Ik las ooit een boek van een Amerikaanse zendeling die Nederland beschreef als een duister hol vol drugs, immoraliteit en AIDS. Ik begrijp waarom, maar hij deed daarmee het land wel tekort. Het is belangrijk om dat in gedachten te houden.

Respect en veiligheid

Een andere belangrijke vraag; Is het beeld respectvol naar het individu dat wordt weergegeven? Als een kind bijvoorbeeld duidelijk lijdt, gewond is, bang is of honger heeft, is het dan respectvol om zo’n beeld op internet te zetten? Als het jouw kind was, zou je willen dat het zo over de wereld ging? Soms is een beeld belangrijk voor de bewustwording, of moet het Westen wakker geschokt worden. Dat deed bijvoorbeeld de foto van het naakte meisje in Vietnam dat wegrende voor een napalm bombardement. Maar de privacy van een kind, ook een kind ver weg, moet meegenomen worden in de overweging. Vooral ook omdat door het internet niets meer ver weg is. Een kind kan het beeld later weer tegenkomen. En wat doet dat dan met zo’n kind? Deze overweging geldt natuurlijk ook voor volwassenen. Waar mogelijk is toestemming vragen een goede regel. Laat mensen zo veel mogelijk zelf beslissen wat gezien mag worden. En als we ervoor kiezen om het leed van mensen in beeld te brengen, moet dat een heel duidelijk doel dienen, en dat doel moet niet vooral zijn om onszelf te promoten.

Kunnen jouw foto’s mensen in de problemen brengen?

Denk ook aan veiligheid. Als je beeldmateriaal maakt of hebt van mensen in landen zonder godsdienstvrijheid, of uit conflictgebieden, vraagt dit extra zorgvuldigheid. Kunnen mensen in de problemen komen als ze met jou of jouw project geassocieerd worden? Papieren nieuwsbrieven hebben een lager risico. Maar bijna alles wordt nu (mede) digitaal verspreidt. Bovendien zijn vooral jongere mensen gewend om al hun ervaringen minutieus op sociale media documenteren met video’s en foto’s.

Als we in bepaalde onveilige gebieden actief willen zijn, moeten we bereid zijn om ons werk niet fotografisch te documenteren, en moeten sponsors bereid zijn om met algemene foto’s genoegen te nemen. Bijvoorbeeld met de fundering van een nieuw schoolgebouw, zonder mensen erbij. Of met foto’s van de (wijde) omgeving, en niet van de specifieke werkplek. Of zelfs met stockfoto’s ter illustratie. Een andere mogelijkheid is om foto’s op te slaan op een beveiligde SD kaart en die foto’s dan persoonlijk tijdens een ontmoeting aan sponsors te laten zien na terugkomst uit het gebied.

Wie staat centraal?

Als laatste, hoe breng je het werk in beeld? Staat de Westerse weldoener centraal, die de arme bevolking helpt? De blanke die een zak rijst overhandigd aan een Afrikaanse moeder met zes kleine kindertjes in een hutje? De jeugdgroep die even een mooi schoolgebouw uit de grond stampt voor de zielige weesjes? De Nederlandse theoloog die spreekt voor een zaal Indische broeders? De grote evangelist op een podium voor een zee van enthousiaste locals?

Kunnen we niet vaker dingen in het verborgene doen?

Beelden vertellen een verhaal. En we moeten ervoor oppassen dat dit verhaal niet onszelf centraal zet als helpers en redders, en andere mensen slechts tot objecten maakt voor onze liefdadigheid of geestelijke instructie. Hoe beschermen we de waardigheid van de plaatselijke mensen?  Moeten we wel altijd foto’s maken als we hulp geven? Kunnen we dingen niet vaker in het verborgene doen? Kunnen we lokale vrijwilligers in het zonnetje zetten in plaats van onszelf? Kleine dingen kunnen verschil maken. Zet de hulpverlener of zendeling bijvoorbeeld niet in het midden van een grote groep locals als je een foto maakt. En neem foto’s waarin je dingen samen doet met plaatselijke vrijwilligers, zoals samen eten, samen werken of samen zingen.

Bij het selecteren van beeldmateriaal moet de vraag ‘Wat valt goed bij de sponsors?’ niet leidend zijn. Dat is ook relevant, maar in de eerste plaats moeten onze beelden recht doen aan de realiteit, respectvol zijn en het belang dienen van de mensen die afgebeeld worden.