De pastorale kant van de obesitas epidemie

Elke dag zie ik ze gaan. Jonge mensen, twintigers, dertigers en veertigers, die amper meer kunnen lopen. Ze gebruiken krukken, looprekjes of zitten op scootmobielen. Dit zijn geen slachtoffers van ongevallen of aangeboren afwijkingen. Hun mobiliteitsbeperking is het gevolg van extreem overgewicht.

Iedereen is het er over eens dat obesitas allerlei problemen veroorzaakt, voor de persoon zelf en voor de maatschappij. Waar nog heel veel over gediscussieerd wordt, zijn de oorzaken en wat er aan gedaan kan worden. Het is belangrijk om die wetenschappelijke discussie te volgen, want er is nog heel veel te leren. Maar het is ook goed om Bijbels en pastoraal over dit onderwerp na te denken. Want het raakt velen binnen de kerk.

De gemeenschap van gelovigen heeft een profetische rol in een maatschappij die een obsessie heeft met perfecte, slanke, jonge lichamen. Oordelen over het uiterlijk van anderen is makkelijk. We doen het allemaal, vaak onbewust, en vaak om ons beter te voelen over onszelf. Dat is erg genoeg, maar erger is het als we onze eigen neiging tot oordelen projecteren op God.

Ik hoorde over een evangelische leider die de vrouwen in zijn team elke week op de weegschaal zette. Dat dit bizar is, zullen velen het met me eens zijn. Maar het kan subtieler. Als we alleen slanke mensen kiezen voor representatieve rollen in kerken en christelijk werk, dan geven we dezelfde boodschap. Dat dik zijn je minder waard maakt voor God. Dit is precies de boodschap die we niet moeten geven. God oordeelt naar de overwegingen van ons hart, niet naar onze kledingmaat. En in de kerk moeten mensen van alle vormen en maten niet allen even welkom en geliefd zijn, maar ook de kansen krijgen om de talenten die God hen gegeven heeft te gebruiken.

Tegelijkertijd is het niet zo dat ons lichaam er niet toe doet. Obesitas zorgt doorgaans voor psychische en op termijn ook lichamelijke moeite. Dat zou binnen de christelijke gemeenschap moeten leiden tot gevoeligheid en empathie ten opzichte van mensen die hiermee worstelen. Onderzoek heeft inmiddels duidelijk aangetoond dat een gebrek aan zelfbeheersing meestal niet de oorzaak van obesitas is. Naast de overvloedige aanwezigheid van goedkoop en ongezond voedsel, spelen er allerlei factoren mee. Erfelijke aanleg, hormonen, darmflora, stofwisseling, economische omstandigheden, stress, trauma, voedselonzekerheid, woonsituatie, lichamelijke beperkingen, beroep, opleidingsniveau en allerlei andere zaken kunnen een rol kunnen spelen. Op sommigen van deze factoren kun je zelf invloed uitoefenen, op anderen niet.

Al is er zeker wat te winnen door gezond te leven, het is vrijwel onmogelijk voor iemand met zwaar overgewicht om blijvend een gezond gewicht te bereiken. Daarmee is obesitas een chronische aandoening, en hebben mensen die hier onder lijden in de eerste plaats begrip en support nodig, en geen afkeuring of allerlei tips om slank te worden. Die hebben ze doorgaans al uitgebreid geprobeerd.

Het andere aspect dat de kerk aangaat, is de sociale kant van overgewicht en obesitas. Zoals hierboven al even genoemd, zijn er allerlei sociale factoren die een grote invloed hebben op het ontwikkelen van obesitas. De alleenstaande moeder in de Bijlmer die nachtdiensten draait heeft doorgaans minder tijd en geld om gebalanceerde maaltijden te koken dan een welgestelde thuisblijfmoeder uit het Gooi die in allerlei ambachtelijke winkeltjes haar ingrediënten bij elkaar kan shoppen.

Kinderen die opgroeien in een huis waar voedselonzekerheid is, hebben vaak de neiging om heel veel te eten wanneer voedsel wel beschikbaar is, en ontwikkelen een levenslange voorkeur voor eten met veel calorieën. Dit zijn biologische processen waar je bijna niet tegenop kunt met alle goedbedoelde voorlichting over gezond eten. Kinderen uit buurten waar je niet veilig buiten kunt spelen hebben eveneens een grotere kans op obesitas. En mensen die permanent in een soort overlevingsstand zitten, die hebben de luxe niet om na te denken over gezond eten. Denk dan aan asielzoekers die jaren in onzekerheid leven, gezinnen waar huiselijk geweld een rol speelt, mensen met financiële problemen, enzovoort. Ook komt ongezond eten vaak voort uit eenzaamheid, trauma en psychische problemen. Wat als eten je enige troost is?

In al deze gevallen is het contraproductief om mensen te wijzen op hun ‘verantwoordelijkheid’ om gezond te leven. Ze moeten geholpen worden om in een positie te komen waar ‘gezond leven’ weer de plaats kan innemen van ‘overleven’.

Obesitas is dus in veel gevallen niet allereerst een probleem van individuen, maar een symptoom  van bredere maatschappelijke problemen. Individuen worden daar het slachtoffer van. De twintigers met een looprekje, die zijn vaak al van klein kind af veel te zwaar geweest. Ze hebben nooit een kans gehad om gezond op te groeien en zullen hun hele leven de gevolgen dragen.

Preventie begint daarom in veel gevallen bij de transformatie van een omgeving die fysiek en psychisch ongezond is. Er zijn talloze manieren waarop de kerk daarin een bijdrage kan leveren. Dat is ongetwijfeld effectiever, en Bijbelser, dan obese mensen veroordelen om hun gewicht.